આ વર્ષે નવરાત્રિની ત્રીજ તિથિ બે દિવસ (24 અને 25 સપ્ટેમ્બર) પર આવી હતી, તેથી નવરાત્રિ 9 નહીં, પણ 10 દિવસ સુધી ચાલે છે. નવરાત્રિના ચોથા દિવસે દેવી દુર્ગાને નવદુર્ગાના ચોથા સ્વરૂપ કુષ્માંડા દેવી તરીકે પૂજા કરવામાં આવે છે. નવરાત્રીના ચોથા દિવસે ચૈત્રના શુક્લ પક્ષ (તેજસ્વી પખવાડિયા) ની ચતુર્થીએ દેવી કુષ્માંડાની પૂજા કરવામાં આવે છે. આ દિવસે ભક્તો મીઠાઈઓ, ફળો અને માલપુઆ પ્રસાદ તરીકે ચઢાવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે દેવી કુષ્માંડાની પૂજા કરવાથી બધી ઇચ્છાઓ પૂર્ણ થાય છે. દેવી કુષ્માંડા આઠ હાથો ધરાવતી દૈવી શક્તિ છે, તેથી તેમને અષ્ટભુજા દેવી તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.
દેવીનું નામ કુષ્માંડા કેમ રાખવામાં આવ્યું છે?
એવું માનવામાં આવે છે કે તેમણે પોતાના સહેજ સ્મિતથી બ્રહ્માંડની રચના કરી હતી. તેથી, તેમને દેવી કુષ્માંડા કહેવામાં આવે છે. સૃષ્ટિની શરૂઆતમાં અંધકાર હતો, જેને દેવી માતાએ પોતાના હાસ્યથી દૂર કર્યો. દેવી કુષ્માંડામાં સૂર્યની ગરમી સહન કરવાની શક્તિ છે. તેથી તેમની પૂજા કરવાથી ભક્તોને શક્તિ અને ઉર્જા મળે છે.
બુધ ગ્રહ સાથે સંબંધ
જ્યોતિષશાસ્ત્રમાં, દેવી કુષ્માંડા બુધ ગ્રહ સાથે સંકળાયેલી છે. તેથી, દેવી માતાનું આ સ્વરૂપ જ્ઞાનનું વરદાન આપે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ દિવસે દેવી દુર્ગાના આ સ્વરૂપની પૂજા કરવાથી બુધ ગ્રહનું નિયંત્રણ થાય છે.
દેવી કુષ્માંડાને પ્રસાદ
દેવી કુષ્માંડાની પૂજા દરમિયાન પીળો રંગનું કેસરવાળું પેઠું અર્પણ કરવું ખાસ કરીને શુભ માનવામાં આવે છે. કેટલાક લોકો આ પ્રસંગે સફેદ પેઠું પણ અર્પણ કરે છે. માલપુઆ અને મીઠાઈઓ પણ દેવી કુષ્માંડાને પ્રસાદ તરીકે અર્પણ કરવામાં આવે છે.
દેવી કુષ્માંડાની પૂજા પદ્ધતિ
નવરાત્રિના ચોથા દિવસે સવારે વહેલા ઉઠીને સ્નાન કરો. આ પછી દેવી કુષ્માંડાના ઉપવાસનું વ્રત રાખો. સૌપ્રથમ ગંગાજળથી પૂજા સ્થાનને શુદ્ધ કરો, પછી લાકડાના પાટલા પર પીળું કપડું પાથરો. તેના પર દેવીની મૂર્તિ મૂકો અને દેવી કુષ્માંડાનું ધ્યાન કરો. પીળા કપડાં, ફૂલો, ફળો, મીઠાઈઓ, ધૂપ, દીવા, નૈવેદ્ય અને ચોખાના દાણા અર્પણ કરો. બધી સામગ્રી અર્પણ કર્યા પછી આરતી કરો અને દેવીને ભોગ અર્પણ કરો. અંતે, દુર્ગા સપ્તશતી અને દુર્ગા ચાલીસાનો પાઠ કરતી વખતે ક્ષમા માંગો અને ધ્યાન કરો.
દેવી કુષ્માંડા માટે પૂજા મંત્ર: ઓમ કુષ્માંડાયાય નમઃ
બીજ મંત્ર: કુષ્માંડા: ઐં હ્રી દેવ્યાય નમઃ
ધ્યાન મંત્ર: યા દેવી સર્વભૂતેષુ મા કુષ્માન્દા રૂપં સંસ્થિતા. નમસ્તેષ્યે નમસ્તેષ્યે નમસ્તેષ્યે નમો નમઃ ॥
 ની ચતુર્થીએ દેવી કુષ્માંડાની પૂજા કરવામાં આવે છે.){kind=link}