સોમવારે મોડી સાંજે ઉપરાષ્ટ્રપતિ જગદીપ ધનખડે ખરાબ સ્વાસ્થ્યનું કારણ આપીને પોતાના પદ પરથી રાજીનામું આપ્યું હતું. ધનખડનું રાજીનામું એવા સમયે આવ્યું છે જ્યારે સંસદનું ચોમાસુ સત્ર શરૂ થયું છે. આવી સ્થિતિમાં, ઉપરાષ્ટ્રપતિની પસંદગી કેવી રીતે થાય છે તે જાણવું હવે મહત્વપૂર્ણ છે. ભારતમાં, ઉપરાષ્ટ્રપતિ રાજ્યસભાના અધ્યક્ષ પણ હોય છે. જો કોઈ કારણોસર રાષ્ટ્રપતિનું પદ ખાલી હોય, તો ઉપરાષ્ટ્રપતિ તેની જવાબદારી પણ સંભાળે છે.
આ રીતે ઉપરાષ્ટ્રપતિની પસંદગી થાય છે
ઉપરાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણીમાં ફક્ત લોકસભા અને રાજ્યસભાના સાંસદો જ ભાગ લે છે. આ ચૂંટણીમાં નામાંકિત સભ્યો પણ ભાગ લે છે. જ્યારે, રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણીમાં તમામ રાજ્ય વિધાનસભાઓના લોકસભાના સાંસદો અને ધારાસભ્યો મતદાન કરે છે.
ઉપરાષ્ટ્રપતિ બનવા માટે કઈ લાયકાત હોવી જોઈએ?
ઉપરાષ્ટ્રપતિ પદ માટે ચૂંટણી લડવા માટે, ભારતનો નાગરિક હોવો જરૂરી છે. તેમની ઉંમર 35 વર્ષથી વધુ હોવી જોઈએ અને તેમણે રાજ્યસભાના સભ્ય તરીકે ચૂંટાઈ આવવા માટેના તમામ પાત્રતા માપદંડો પૂર્ણ કરવા જોઈએ. ઉપરાષ્ટ્રપતિ પદ માટે ચૂંટણી લડતા ઉમેદવારે 15,000 રૂપિયા જમા કરાવવા પડે છે. આ એક સુરક્ષા ડિપોઝિટ જેવું છે. જો ઉમેદવાર ચૂંટણી હારી જાય અથવા તેને 1/6 મત ન મળે તો આ રકમ જમા કરવામાં આવે છે.
ઉપરાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણીમાં મતદાન કેવી રીતે થાય છે ?
– બંને ગૃહોના સાંસદો ઉપરાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણીમાં ભાગ લે છે. રાજ્યસભાના 245 સાંસદો અને લોકસભાના 543 સાંસદો તેમાં ભાગ લે છે. રાજ્યસભાના 12 નામાંકિત સાંસદો પણ તેમાં ભાગ લે છે.
– ઉપરાષ્ટ્રપતિની પસંદગી પ્રમાણસર પ્રતિનિધિત્વ પ્રણાલી દ્વારા થાય છે. આમાં મતદાન એક ખાસ રીતે થાય છે, જેને સિંગલ ટ્રાન્સફરેબલ વોટ સિસ્ટમ કહેવામાં આવે છે.
– મતદાન દરમિયાન, મતદાતાએ ફક્ત એક જ મત આપવાનો હોય છે, પરંતુ તેણે પોતાની પસંદગીના આધારે પ્રાથમિકતા નક્કી કરવાની હોય છે. મતપત્ર પર, મતદાતાએ પહેલી પસંદગીની પ્રાથમિકતા 1, બીજી પસંદગીની 2 વગેરે નક્કી કરવાની હોય છે.
– આ રીતે સમજો કે જો A, B અને C ઉપરાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી લડી રહ્યા હોય, તો મતદાતાએ દરેક નામની આગળ પોતાની પહેલી પસંદગીનો ઉલ્લેખ કરવો પડશે. ઉદાહરણ તરીકે, મતદાતાએ A ની આગળ 1, B ની આગળ 2 અને C ની આગળ 3 લખવાનું રહેશે.
મતોની ગણતરી કેવી રીતે થાય છે?
– ઉપરાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી માટે એક ક્વોટા નક્કી કરવામાં આવે છે. મતદાન કરનારા સભ્યોની સંખ્યાને બે વડે ભાગવામાં આવે છે અને પછી તેમાં 1 ઉમેરવામાં આવે છે. ધારો કે ચૂંટણીમાં 787 સભ્યોએ મતદાન કર્યું, તો તેને 2 વડે ભાગવાથી 393.50 મળે છે. આમાં 0.50 ગણાતું નથી, તેથી આ સંખ્યા 393 થાય છે. હવે તેમાં 1 ઉમેરવાથી 394 મળે છે. ચૂંટણી જીતવા માટે 394 મત મેળવવા જરૂરી છે.
– મતદાન પૂર્ણ થયા પછી, મતગણતરીનો પ્રથમ રાઉન્ડ થાય છે. આમાં, સૌ પ્રથમ એ જોવામાં આવે છે કે બધા ઉમેદવારોને પ્રથમ પસંદગીના કેટલા મત મળ્યા છે. જો પ્રથમ મતગણતરીમાં જ કોઈ ઉમેદવારને જરૂરી ક્વોટા જેટલા અથવા તેનાથી વધુ મત મળે છે, તો તેને વિજેતા જાહેર કરવામાં આવે છે.
– જો આ શક્ય ન હોય તો ફરીથી ગણતરી કરવામાં આવે છે. આ વખતે જે ઉમેદવારને સૌથી ઓછા મત મળ્યા છે તેને બહાર કરવામાં આવે છે. પરંતુ તેને પ્રથમ પ્રાથમિકતા તરીકે આપવામાં આવેલા મતોની તપાસ કરવામાં આવે છે કે કોને બીજી પ્રાથમિકતા આપવામાં આવી છે. પછી તેના પ્રાથમિકતાના આ મતો બીજા ઉમેદવારને ટ્રાન્સફર કરવામાં આવે છે.
– આ બધા મતો એકસાથે ઉમેર્યા પછી, જો કોઈ ઉમેદવારને જરૂરી ક્વોટા અથવા વધુ મત મળે, તો તેને વિજેતા જાહેર કરવામાં આવે છે. પરંતુ જો બીજા રાઉન્ડમાં કોઈ વિજેતા ન બને, તો તે જ પ્રક્રિયા ફરીથી પુનરાવર્તન કરવામાં આવે છે. આ પ્રક્રિયા ત્યાં સુધી ચાલુ રહે છે જ્યાં સુધી એક ઉમેદવાર જીતી ન જાય.
